Ryś MR1: pierwszy polski motorower. Historia o tym jak Rysia zabił Komar: opinie, dane techniczne, ciekawostki

Motorower Ryś MR1 jest pierwszym polskim motorowerem – takie są fakty historyczne. No chyba że nie jest… Historia pierwszego polskiego motoroweru jest niezwykle bujna i ciekawa. Szkoda tylko, że koniec klasyczny i smutny.

Motorower Ryś MR1 został zapamiętany przez Polaków jako pierwszy polski motorower i nie byłoby w tym nic dziwnego, gdyby nie fakt, że przed nastaniem Polski Ludowej i wybuchem II wojny światowej, w naszym kraju powstawały motocykle wyposażone w silniki o pojemności 98 cm3 – popularne setki nie wymagały posiadania uprawnień i rejestracji. Oznacza to, że w rozumieniu dzisiejszego prawa mogły być traktowane jako motorowery. Wiemy również, że z tym faktem możemy się nie zgodzić, tylko jest jedno “ale” – mniejszych silników motocyklowych ówcześnie praktycznie nie produkowano. To też nakłania nas do teorii, że setki i inne produkcje w tym stylu mogliśmy traktować jako motorowery.

Faktycznie jednak nowe prawo Polski Ludowej zdefiniowało na nowo motocyklowy świat, a do sprzedaży trafiły jednoślady wyposażane w silniki o pojemności 50 cm3. Tak właśnie powstały motorowery i jeśli ten fakt uznamy za historyczny początek motorowerów w naszym kraju, to Ryś MR1 zdecydowanie zasługuje na miano pierwszego polskiego motoroweru.

Ryś MR1: motorower z Wrocławia

Seryjna produkcja motoroweru Ryś MR1 rozpoczęła się w Zakładach Metalowych Wrocław-Zakrzów w roku 1958, a konstrukcja powstała zaledwie rok wcześniej – zakończono ją w maju 1957 roku. Za opracowanie motoroweru odpowiedzialnych było trzech inżynierów: Zbigniew Domicz, Roman Wachowiak i Edward Janas. Projekt budowy pierwszego motoroweru był początkowo traktowany priorytetowo przez władzę, gdyż Polska dopiero podnosiła się z ruiny w jaką wpędziła ją druga wojna światowa. Brakowało sprzętu komunikacyjnego, brakowało ciężarówek, dostawczaków czy po prostu pojazdów dla osób prywatnych. Z drugiej strony brakowało maszyn do produkcji komponentów, co dodatkowo utrudniało wykonanie zadanie.

To właśnie ten ostatni fakt wpłynął na decyzję o ulokowaniu produkcji Rysia w Zakładach Metalowych Wrocław-Zakrzów. Miejsce to było praktycznie nietknięte przez losy II wojny światowej, a dodatkowo na miejscu znajdowały się poniemieckie obrabiarki i maszyny. Produkcja motorowerów dostała wysoki priorytet również ze względu na to, że ich produkcja oraz wykonanie było szybsze, łatwiejsze i przede wszystkim tańsze niż produkcja aut osobowych czy dostawczych.

Pierwsze 50 sztuk motoroweru Ryś było gotowych już na defiladę pierwszomajową w roku 1958 roku co miało duże znaczenie propagandowe. Pierwsze egzemplarze do sprzedaży trafiły jeszcze we wrześniu tego samego roku. Plany produkcyjne były ogromne w drugim roku produkcji planowano zbudować 20 tysięcy sztuk, a do roku 1965 tak dopracować system produkcji oraz model biznesowy żeby rocznie zakrzowska fabryka była w stanie wyprodukować 45 tysięcy sztuk jednośladów rocznie.

Co motorower Ryś miał wspólnego z Simsonem?

Wprawne oko motocyklowe dostrzeże już na pierwszy rzut oka podobieństwa do Simsona SR1, chociaż śmiem twierdzić, że Ryś wygląda nieco bardziej motocyklowo niż jego zachodni kuzyn. W przypadku Rysia nie możemy powiedzieć o kopiowaniu, a po prostu podążaniu sprawdzoną drogą – myślę, że to sformułowanie nie będzie krzywdzące. Tajemnicą jednak nie jest fakt, że polscy konstruktorzy dosyć mocno wzorowali się na niemieckim jednośladzie. Silnik, nadwozie – podobieństwa widać.

Motorower Ryś szybko przypadł do gustu Polakom, jednak zdecydowanie mniej podobała się jego cena. Za Rysia przyszło zapłacić 6500 zł, podczas gdy motocykl WFM kosztował zaledwie 500 zł więcej – to nadal była fortuna. Z drugiej strony osoby, które zdecydowały się na zakup Rysia mogły pochwalić się naprawdę dobrze zaprojektowanym, nowoczesnym i przemyślanym motorowerem. Wystarczy spojrzeć na przednie czy tylne zawieszenie: nie dość że mamy klasyczne teleskopy ze sprężynami rurowymi, to w osi tylnej pracuje pojedynczy amortyzator. Do tego wszystkiego dochodziła niezwykle elegancka blaszana obudowa – całość mogła się podobać.

Nie jest jednak tak, że Ryś pozbawiony był wad. Początkowo w ramie pierwszego motoroweru znajdował się silnik S01, który posiadał dosyć skomplikowany system rozruchu. Nie mogliśmy tak jak w modelu 01B wsiąść na niego, wrzucić na luz, zakręcić pedałami i go odpalić (tak jak np. w motorowerach Komar 1 i 2). Kierowca zmuszony był użyć dekompresatora, rozpędzić się za pomocą mięśni nóg i pedałów- jak na rowerze i wyłączyć dekompresator. W taki sposób silnik zaskakiwał i odpalał. Na szczęście sprawę rozwiązano i w kolejnym modelu oraz jednostce S38 odpalało się Rysia w sposób klasyczny dla polskich pedałowców.

Rysia zabił Komar

Szybko jednak dygnitarze doszli do wniosku, że nie do końca o to chodziło i konstrukcję Ryś uproszczono do motoroweru MR2 Żak, której produkcję rozpoczęto w roku 1960. Żak był konstrukcją prostszą – nie miał tak finezyjnej karoserii (co sprawiło, że również był lżejszy), otrzymał nowy silnik (S38), którego produkcję zlecono zakładom w Nowej Dębie. Cena motoroweru spadła do 5200 zł. Było taniej, ale nadal zbyt drogo. Średnie zarobki w tamtym czasie wynosiły około 1500 zł, a ludzie nie mieli alternatywy dla motorowerów. Samochody były zbyt drogie, a w mniejszych miastach korzystanie z komunikacji zbiorowej w wielu przypadkach było po prostu niemożliwe.

Co ciekawe, mniej więcej w tym samym czasie co sprzedawano Żaka, fabryka Romet z Bydgoszczy pracowała nad konstrukcją motoroweru, który miał być prostszy i tańszy. W końcu na drogach pojawił się Komar, który był jeżdżącym prymitywem – jednak był tańszy, prosty w naprawach i łatwiejszy w produkcji. Motorowery w dolnego śląska nie mogły z nim konkurować.

Tak naprawdę zarówno Ryś jak i motorower Żak nie zrobiły piorunującej kariery. W ciągu 5 lat produkcji (1958-1963) wyprodukowano około 90 tysięcy egzemplarzy. Źródła nie podają ile dokładnie wyprodukowano Rysiów, a ile Żaków. Możemy jednak się domyślać, że uproszczenie konstrukcji i obniżenie ceny za produkt (w przypadku Żaka) sprawiło, że motorower ten zrobił bardziej zawrotną karierę.

Należy wspomnieć, że Ryś był motorowerem, który przez całą swoją historię ewoluował: zmieniał się silnik (S01, o1B, potem S38 z Nowej Dęby), modyfikowano ramę, zmieniano wysokość siedzenia, dokonywano zmian w konstrukcji ramy itd. Inżynierom zależało, aby jednoślad ten był nowoczesny, ładny, trwały i dopracowany i tak w rzeczy samej było.

Zaprzestanie produkcji motorowerów na Dolnym Śląsku związane jest nie tylko z ekonomią, ale jak twierdzi wielu specjalistów po prostu z decyzjami politycznymi. Podjęto decyzję, że motorowery mają być produkowane w Romecie, a od tej decyzji nie było odwołania.

Motorower Ryś MR1: dane techniczne